Wijsbegeerte personen

Isaiah Berlin

Ethiek

• Positieve en negatieve vrijheid

Robert Nozcik

Ethiek

• Gedachte-experiment geluksmachine

• Notie van geluk is voor iedereen anders → hoe fundamenteel is zo’n waarde dan?

Immanuël Kant (1724-1804) (ethiek)

Ethiek

• Mens heeft ook plichten en principes naast moraal, op basis hiervan handelen

• Hypothetisch imperatief en categorisch imperatief

• Categorisch Imperatief

• Nadruk op authenticiteit en vrijheid

• Absoluutheid, weinig ruimte voor emoties

Thomas Hobbes

Politieke filosofie

• Natuurtoestand → overleven

• Samenwerken heeft geen zin → onderling vertrouwen leidt tot dood

• Korte termijn: tegenstanders afmaken, lange termijn: jij wordt afgemaakt → rationeel om als eerste de regels te breken

• Enige stabiele manier van samenleven: onderwerpen aan absolute vorst met alleenrecht op geweld

• Context van Engelse burgeroorlog

Aristoteles (politieke filosofie)

Politieke filosofie

• Mens streeft naar overleven, maar wil dit ook vergemakkelijken → samenwerking → manifesteren cultuur, relaties en samenleving

• Monarchie = meest stabiel

  • Maar risico op machtsmisbruik + macht in bezit

  • Minste kans op politieke verdeeldheid en twist

• Ideale samenlevingsvorm: democratie - oligarchie met niet al te grote middenklasse

• Ruimte laten tussen botsing idealen

• Naturalistische aanpak

• Cf. Rousseau: maatschappij inrichten zoals we willen, zolang we maar in harmonie met (menselijke) natuur leven

Jean Jacques Roussea

Politieke filosofie

• Natuurtoestand: natuurlijke ongelijkheid tussen mensen → maar betekent niet dat sociale ongelijkheid toegestaan is

• Sociale ongelijkheid gevolg van recht op eigendom → creëert machtsverhoudingen → nodig om nieuw sociaal contract te vormen

• Contracttheorie binnen het conventionalisme

• Materiële goederen + levensbeschikking → eigendom van staat

• Algemene Wil > Wil van Allen

• Cf. Aristoteles: rede beperkt ons, verder vrij om te bepalen wat we willen

John Rawls

Politieke filosofie

• Rechtvaardigen verzorgingsstaat en overheidsingrijpen

• Sociaal liberalisme: respect voor individuele vrijheid en privébezit

  • vrijheid groep > individuele vrijheid

• A theory of justice: achter sluier van onwetendheid

• Moreel pluralisme: mensen moeten individuele vrijheid hebben om eigen principes na te streven

• Maximin

Robert Nozick (politieke filosofie)

Politieke filosofie

• Mensen zijn meer dan instrumenten voor staatsherverdeling

• Rechten zijn onvervreemdbaar

• Staat alleen verantwoordelijk voor overleven

• Nachtwakersstaat

• Rechtvaardigheid op basis van verdienste

• Talent en hard werken niet te reduceren tot het lot

Johan Gottfried Herder

Cultuurfilosofie

• Natuur en geschiedenis = één groot ontwikkelingsproces

  • niet lineair maar schokkerig

• Resultaat van krachten die naar evenwicht en stabiliteit streven

• Keten van culturen: Azië → Grieken → Romeinen → West-Europa

• Rede in of uit balans bepaalt hoogtepunt of verval

Karl Marx

Cultuurfilosofie

• Geschiedenis = strijd tussen klassen

  • Bourgeoisie vs proletariaat

• Bezitters productiemiddelen bepalen culturele debat

• Materiële ontwikkeling ipv geestelijke

Charles Boudelaire

Cultuurfilosofie

• Verstedelijking

• Gedrag altijd gedomineerd door religieuze, verdwijnt in stedelijke setting: vluchtig, vernieuwend, spannend en zonder tradities om op terug te vallen

• Kunstenaars vernieuwen cultuur, uitdagen, avant-garde

Friedrich Nietzsche

Cultuurfilosofie

• Verval

• Tegen rede: ruimte nodig voor onbewuste, wil

• Geschiedenis = strijd tussen dionysische en apollonische

  • Apollonisch = christelijk slavenmoraal = miskenning mens als willend wezen → verval

• Aristocratische cultuur: mens wil macht, iets opleggen aan anderen → natuur van mens

José Ortega y Gasset (1883-1955)

Cultuurfilosofie

• Massamens: anoniem onderdeel van industrieel proces

• Politieke liberalisering

• Technologische vooruitgang

• Bevolkingsgroei

• Massamens kan niet omgaan met culturele invloed → verval, populaire cultuur

Hannah Arendt (1906-1975)

Cultuurfilosofie

• Massamens = geïsoleerd prive-persoon

• Homogenisering en atomisering

• Nieuwe vorm van betekenis in totalitarisme

  • Gevaar van fascisme, nationalisme, communisme

• Machinale bureaucratie, cf. Eichmann in Jeruzalem

Theodor Adorno (1903-1963)

Cultuurfilosofie

• Ontstaan cultuurindustrie, gebaseerd op culturele massa → cultuur wordt product dat verkocht moet worden → doel van cultuur wordt amusement

• Massacultuur

• Passieve ipv actieve bezigheid

• Kunstenaar moet kritische houding aannemen tegenover cultuur

Walter Benjamin (1892-1940)

Cultuurfilosofie

• Breekpunt van traditionalisme naar modernisme

• Technologie als drijvende kracht

• Traditioneel:

  • Uniciteit

  • Heilige context

  • Overstijging alledaags

• Modern:

  • Herhaling en reproductie

  • Alledaagse context

  • Eindeloos herhaalbaar

  • Bombardement van indrukken

• Vergelijkbaar?

• Verstrooide aandacht

René Descartes (1595-1650) (epistemologie)

Epistemologie

• Axioma’s en theorema’s in de wiskunde

  • Bronnen = zintuigen → maar kan droom zijn / wiskunde → maar Euclidische Meetkunde werd ook ontkracht

• Enige waaraan je niet kan twijfelen, is dat je twijfelt → cogito ergo sum

• Aangeboren idee…en: geen reden om daaraan te twijfelen en omschrijven de limieten van menselijke kennis

• Bewijst externe aanwezigheid obv aangeboren idee…en

John Locke (1632-1704)

Epistemologie

• Empirisme

• Onderscheid enkelvoudige en complexe ideeën

• Feilbaarheid in menselijke rede/brein, niet in ervaring

David Hume (1711-1776)

Epistemologie

• Empirisme → dus wat voor kennis kunnen we dan nog hebben

• Causaliteit = niet noodzakelijk

  • Uit observatie geen noodzakelijk verband af te leiden

  • Biljartballen

• Kennis beperkt: limieten gebaseerd op observatie alleen

Immanuel Kant (1724-1804) (epistemologie)

Epistemologie

• Middenweg tussen rationalisme en empirisme: rede nodig om vorm/structuur te geven aan zintuigelijke ervaring

• Waarheid van proposities a priori of a posteriori

• Proposities analytisch of synthetisch

• Causaliteit = synthetisch a priori

• Interactie rede en observatie

  • = fundament kennis

  • = limiet kennis → phenomena en noumena

Ludwig Wittgenstein (1889-1951) (epistemologie)

Epistemologie

• Subject van prepositie verwijst niet direct naar object → betekenis is contextafhankelijk

• Taalspelen

• Woorden pas betekenis binnen specifieke taalspel

• Dus ook kennis (=betekenis van uitspraak ) = afhankelijk van context

Rudolf Carnap (1891-1970)

Wetenschapsfilosofie

• Wiener Kreis

• Elk individu maakt individuele keuze voor bepaalde principes en theorieën → niet aangeboren

• Filosofie: voor ophelderen structuur theorie en relatie tot werkelijkheid

• Structuur wetenschappelijke theorie

  • Observatie-uitspraak

  • Theoretische uitspraak → betekenis aan observaties, binnen bredere theoretische structuur

• Theoretische hiërarchie: principes → algemene wetten → concrete modellen

• Principe van confirmatie

Otto Neurath (1882-1945)

Wetenschapsfilosofie

• Vergelijkbaar met Carnap

• Ontwikkeling van beeldtaal isotype, taal verhelderen → ongelijkheid in taal wegwerken en heldere communicatie

• Maatschappelijke debatten

Karl Popper (1902-1994)

Wetenschapsfilosofie

• Theoretische uitspraken zijn nooit geconfirmeerd → “alle raven zijn zwart”

• Principe van falsificatie

• Taak filosoof

  • Logische structuur in theorieën blootleggen

  • Wetenschap en pseudo-wetenschap onderscheiden (met falsifieerbaarheid als criterium)

Thomas Kuhn (1922-1996)

Wetenschapsfilosofie

• Observaties zijn theoriegeladen

• Normale wetenschap binnen paradigma

• Radicale breukmomenten zijn revoluties

• Paradigma → puzzels → niet oplosbaar → crisis → buiten paradigma kijken dus revolutie

  • Wissel wetenschappelijk paradigma en wereldvisie, wetenschappelijke standaarden veranderen

• Geschiedenis is geen continue wetenschappelijke vooruitgang: niet alleen maar een opeenstapeling van kennis of inzicht

Paul Feyerabend (1924-1995)

Wetenschapsfilosofie

• Geen algemene regels voor wetenschap, wetenschappers zullen deze altijd overtreden

• Belangrijkste waarde = creativiteit

• Epistemologisch anarchisme: zo weinig mogelijk regels opleggen wetenschappers

Barry Barnes en David Bloor

Wetenschap, technologie en samenleving

• Sociology of scientific knowledge

• Kritiek op wetenschapsfilosofie: alleen aandacht voor theorieën en succes

• Hoe produceert wetenschap kennis in praktijk?

  • Falen en conflict, psychologische, sociale en culturele factoren → vormen wetenschappelijke kennis

• Relativisme = filosofische methodologie → geen definitieve filosofische claim

  • Geen enkele kant van discussie volledig correct

  • Hoe verklaren welke claims geaccepteerd worden

• “Filosofisch relativisme”

Bruno Latour (1974-2022)

Wetenschap, technologie en samenleving

• Kritiek op Barnes en Bloor

• Wetenschap → sociaal, niet alleen sociaal → wetenschap

• Onderscheid wetenschap - maatschappij niet houdbaar

• Hybrides

Donna Haraway (1944-nu)

Wetenschap, technologie en samenleving

• Cyborg

• Modernistische breuklijnen voorbijgestreefd

  • mens-dier

  • organismen-machines

  • fysisch-niet fysische

• Maatschappelijke veranderingen < - > wetenschappelijke veranderingen

• Radicaal herdenken mensheid is mogelijk

Descartes (filosofie van de geest)

Filosofie van de geest

• Substantie-dualisme

• Lichamelijk en geestelijk

• Dualistisch interactionisme

• Pijnappelklier

Hilary Putnam (1926-2016)

Filosofie van de geest

• Types en tokens

• Zwakkere versie van identiteitstheorie

• Superveniëntie

• Functionialisme

Paul en Patricia Churchland

Filosofie van de geest

• Eliminatief materialisme

• Mentale terminologie is overbodig

Jaegwon Kim (1934-2019)

Filosofie van de geest

• Folk/alledaagse psychologie: handelingen niet in neurologische, maar mentale termen verklaren

• Handeling is resultaat van neuronen, maar oorzaak = wil

  • Cf. functionalisme

Thomas Nagel (1937-nu)

Filosofie van de geest

• Bewustzijn = perspectief

• Bewustzijn = subjectieve ervaringslaag bovenop de materiële input die we krijgen

• Bewustzijn = subjectief eerste-persoonperspectief

  • Wetenschap = objectief derde-persoonsperspectief → kan het subjectieve niet bestuderen

Plato (5-4e eeuw v.Chr)

Wijsgerige antropologie

• Menselijke essentie = ziel

• Rede, emotie, verlangen

  • Rede onderscheidt mens van dier

• Ziel = onverwoestbaar en eeuwig

Aristoteles (4e eeuw v.Chr) (wijsgerige antropologie)

Wijsgerige antropologie

• Menselijke essentie = ziel + lichaam

• Mens bestaat niet zonder lichamelijke materie

• Ziel manifesteert zich in lichamelijke materie → mens

Descartes (1596-1650) (wijsgerige antropologie)

Wijsgerige Antropologie

• Essentie mens = zelfbewuste rede

• Bewust van het feit dat lichaam iets ervaart

• Bewustzijn is wat mens maakt

• Bewustzijn maakt ervaring een ervaring

• Solipsime

• Other minds

Immanuël Kant (Wijsgerige Antropologie)

Wijsgerige Antropologie

• Mens = rede met vrije wil

• Rede geeft vorm aan ervaringen, maar niet genoeg om van mens te spreken

• Mens: vrije wil → uit zichzelf kiezen om redelijke beslissingen te maken

Charles Darwin (1809-1882)

Wijsgerige Antropologie

• Evolutietheorie

• Mens en dier zelfde evolutionaire processen, niet te onderscheiden?

Baruch Spinoza (1632-1677)

Wijsgerige Antropologie

• Geen dualisme: 1 substantie die zich op bepaalde manieren kan manifesteren, die verschillende eigenschappen kan vertonen

• Natuur = allesomvattende substantie, manifestatie van goddelijke wil

• Determinatie

• Hebben wij vrije wil?

Harry Frankfurt (1929-nu)

Wijsgerige Antropologie

• Jack and Jones

  • Geen keuzealternatieven, maar wel verantwoordelijk

• Onderscheid 1e en 2e orde wil

• Vrije wil niet in eerste plaats keuzemogelijkheid uit alternatieven, maar indien reflectief, bewust en gemotiveerd gekozen wordt

• Dieren volgen blindelings 1e orde → onderscheid mens en dier

Peter Strawson (1919-2006)

Wijsgerige Antropologie

• Hoe herkennen we iemand als persoon?

• Mens-zijn veronderstelt publieke en sociale context

• Publiek object en persoonlijke eigenschappen

• Morele gevoeles en reactieve attitudes

• Sociale context voedt op tot persoon, leert reactieve attitudes

Aristoteles (4e eeuw v. Chr) (geschiedenis van de wijsbegeerte)

Geschiedenis van de Wijsbegeerte

• Begin geschiedenis

• Toen al historische reflectie aanwezig

• Fundamentele principes achter wetenschap te vinden?

Thomas van Aquino (1225-1274)

Geschiedenis van de Wijsbegeerte

• Summa Theologiae

• Essentie te vinden in overzicht van filosofie?

Jacob Brucker (1696-1770)

Geschiedenis van de Wijsbegeerte

• Historica Critica Philosophicae

• Vooruitgang door strijd filosofische scholen → inzicht door discussie

Georg Hegel (1770-1831)

Geschiedenis van de Wijsbegeerte

• Kritiek = motor filosofie

• Nieuwe inzichten door pijnpunten naar voren te brengen

• Kritiek → inzicht in redelijke capaciteiten

• Dialectiek: these - antithese - synthese

Bertrand Russel (1872-1970)

Geschiedenis van de Wijsbegeerte

• Filosofie niet enkel kritische houding, maar bezighouden met eeuwige vragen

• Vragen zijn onoplosbaar, maar niet te negeren