Kafli 1 - A science of Behavior

Nám (learning)

Öflun, viðhald og breyting á hegðun lífveru vegna lífsatburða

Hegðun (behavior)

Allt sem lífvera gerir, þ.á.m. einka- og sýnilegir aðgerðir (t.d. að hugsa og að finna fyrir tilfinningum)

Sveigjanleiki (neuroplasticity)

Breytingar í heilanum sem fylgja breytingum á hegðun og taka þátt í að stjórna hegðun

Nálgun menningar á hegðun

Um leið og vikið er frá samþykktri hegðun fer fólk í uppnám og því er það viðfangsefni allra menninga að kenna og viðhalda hegðun

Forvísindalegar leiðir til að útskýra hegðun

Áhrif tungslins og aldna, uppsetning stjarnanna og það sem guðirnir ákveða að gera

• Þessar skýringar eru ekki vísindalega gildar

Behavior theory

Segir að öll hegðun sé tilkomin vegna flókins samspils gena og umhverfis. Kenningin byggir á áhorfi og stjórnuðum tilraunum, og veitir raunvísindalega skýringu á námi og hegðun lífvera, þ.á.m. mannfólks

Tilraunaatferlisgreining (experimental analysis of behavior)

Raunvísindaleg nálgun til að skilja það sem stjórnar hegðun.

Gengur út á að greina grunnferlana og -lögmálin sem stjórna hegðun lífvera.

Styrking (reinforcement)

Atburður eða áreiti sem fylgir hegðun og eykur hana

Atferlisgreining (behavior analysis)

Hegðunarvísindi (science of behavior) sem byggja á náttúrulögmálum.

Víðtæk, raunvísindaleg nálgun á rannsóknir á hegðun lífvera.

Helstu markmið atferlisgreiningar

1. Að uppgötva lögmál sem stjórna heðgun

2. Að alhæfa þessi lögmál yfir á aðrar tegundir

3. Að þróa hagnýta tækni sem nýta þessi lögmál

Aðgreining (discrimination)

Hegðunarlögmál.

Lífvera bregst mismunandi við í tveimur mismunandi aðstæðum ef hegðun hennar hefur verið styrkt í einum aðstæðum en ekki öðrum.

Tvær forsendur atferlisgreiningar

1. Hegðun verður vegna fyrri og núverandi samskipta lífveru við umhverfið, sem og vegna líffræðilegrar sögu hennar

2. Lögmálin sem hafa verið uppgötvuð í gegnum atferlisgreiningu er hægt að alhæfa, og þau eiga við allt dýralíf

Hagnýt atferlisgreining (applied behavior analysis)

Að nota hegðunarlögmál til að leysa praktísk vandamál

Viðbragð (reflex)

Kemur sjálfkrafa og ósjálfrátt við birtingu óskilyrts áreitis.

Erfð hegðun og hefur skipt máli í sögu tegundar.

Klassísk skilyrðing (classical/respondent conditioning)

Pavlov.

Óskilyrt áreiti kallar fram óskilyrt viðbragð sem getur tengst áreitum í umhverfinu og þannig kallað fram skilyrta svörun, sem er ekki alveg nákvæmlega eins og óskilyrta svörunin en keimlík. Upphaflega óskilyrta áreitið verður því skilyrt áreiti.

Óskilyrt áreiti (unconditioned stimulus)

Áreiti sem kveikir svörun hjá lífveru vegna líffræðilegrar sögu hennar

Nálægð í tíma (temporal contiguity)

Óskilyrt áreiti fylgir ópöruðu áreiti nálægt í tíma

Helsti munur á mönnum og dýrum í klassískri skilyrðingu

Eru lík, en mannfólk finnur oft fyrir tilfinningaviðbrögðum við atburðum og þau viðbrögð geta parast við annað fólk sem var á staðnum þegar atburðurinn átti sér stað.

Virk skilyrðing (operant conditioning)

Skinner.

Nám sem byggir á afleiðingum heðgunar lífveru.

Virk hegðun (operant)

Hegðun lífveru sem velst úr í samspili lífverunnar við umhverfi sitt vegna styrkingarskilmála sem eru til staðar

Það sem gerist í virkri skilyrðingu

1. Lífvera framkvæmir hegðun sem byggir á erfðafræðilegri uppbyggingu hennar

2. Þessi virka hegðun veldur síðan áhrifum í umhverfinu sem auka eða minnka líkurnar á að hún sé framkvæmd aftur

Val sem byggir á afleiðingum (selection by consequences)

Virk hegðun er alltaf valin út frá afleiðingum hennar.

Virkar á þremur stigum:

1. Náttúruval: Val yfir kynslóðir á genum sem tengjast afkomu og fjölgun tegundar

2. Val virkrar skilyrðingar: Val hegðunar á lífsleið stakrar lífveru

3. Menningarlegt val: Val hegðunarmynstra hjá hópum af manneskjum sem halda áfram eftir lífslok einstaklings

Tafarlaus orsök (immediate causation)

Orsök sem verður tafarlaust og er rannsökuð af vísindagreinum eins og eðlis- og efnafræði

Einangruð orsök (remote causation)

Orsök dregin af einstaka atburðum sem hafa átt sér stað og gerðu niðurstöðuna líklega

Virknigreining (functional analysis)

Útskýring sem byggir á einangraðri orsök t.d. lögmálið um val út frá afleiðingum (selection by consequences)

Taugavísindi hegðunar (behavioral neuroscience)

Innleiðing hegðunarvísinda inn í taugavísindi.

Skoðar:

• Lyf og vímuefni og áhrif þeirra á hegðun

• Neural imaging við flókin áreitatengsl

• Val og tengsl þess við taugavirkni

• Heilasvæði sem tengjast námi og fíkn

Þróun náms

1. Náttúruval valdi þá einstaklinga sem hægt var að skilyrða

2. Þessi sveigjanleiki í hegðun hlýtur að endurspegla undirliggjandi líffræði hjá lífverum

3. Munur á uppbyggingu lífvera sýnir okkur hvers vegna það er munur í hegðunarstjórn

4. Getan til að læra er erfð

Capacity for reinforcement

Allir eru eitthvað móttækilegir fyrir styrkingu, en uppstilling umhverfisins á líftíma lífveru ákvarðar hegðun hennar í ákveðnum aðstæðum.

Dæmi: Hæning andarunga

Umframerfðir (epigenetics)

Svið líffræði sem skoðar breytingar sem erfast og eru virkar í genamenginu, og hafa ekki með breytingar á sjálfu geninu að gera

John B. Watson

Var með stimulus-response sálfræði þar sem áreiti þvingar fram svörun. Vélfræðileg og ekki jafn nytsamleg þegar viljastýrð hegðun er skoðuð.

Byggði sálfræði sína á náttúruvali Darwins.

Hafnaði öllu sem fólk sagði um hugsanir og tilfinningar, vildi bara skoða sjáanlega hegðun.

Menning (culture)

Ástand, atburðir og áreiti stillt upp af öðru fólki sem stjórna mannlegri hegðun

Þróun menningarlegra hefða (cultural practices)

Eins og virk hegðun þá veljast menningarlegar hefðir út frá afleiðingunum sem þær hafa haft í fortíðinni.

Breytingar á menningu hafa áhrif á félagslega skilyrðingu einstaklingshegðunar.

B.S. Skinner

Hegðun lífvera er sýnileg og mælanleg, og er útkoma genauppbyggingar og umhverfis.

Hann vildi að jákvæð styrking væri notuð frekar en refsingar og bjó til einstaklingsmiðuð kerfi fyrir námsmenn.

Bjó til air crib.

Air crib

Skinner.

Lokað rúm sem stjórnar loftþrýstingnum og -hitanum. Þarfnast ekki teppa og barnið getur hreyft sig frjálslega. Engin hætta á að barnið kafni.

Skilyrt viðbragð (conditioned reflex)

Pavlov.

Pælingin er að sérstakt áreiti kveikir á sérstakri svörun. Þessar aðgerðir byggja á skilyrðingu sem varð í lífi lífveru.

Til að einhverju leyti í dýrum en algengara hjá mannfólki.

Lögmál sem Pavlov uppgötvaði

1. Klassísk skilyrðing

2. Sjálfkvæm endurheimt (spontaneous recovery)

3. Aðgreining

4. Alhæfing

5. Slokknun

E.L. Thorndike

Fyrstur til að skoða virka hegðun kerfisbundið.

Kom með trial-and-error learning með því að setja ketti í puzzle boxes.

Kom með árangurslögmálið (law of effect), sem var síðar endursagt sem lögmálið um styrkingu.

Happa-og-glappa aðferð (trial-and-error learning)

Thorndike.

Lífvera prófar sig áfram og heldur þeirri hegðun sem skilar góðum árangri en losar sig við þá sem skilar engum árangri.

Árangurslögmál (law of effect)

Thorndike.

Allri virkri hegðun fylgir mögulegar afleiðingar sem auka eða minnka líkur á svörun í sömu aðstæðum.

Fylgni í heðgun (correlation)

Skinner fyrstur til að rannsaka, þar sem það þurfti að skoða fylgni á milli mælanlegrar hegðunar og afleiðinga

Einkaatburðir (private events)

Hluti af umhverfi einstaklings sem byggir á hans upplifunum og áreitum sem aðeins hann upplifir

• Líkamlegir atburðir t.d. magaverkur, höfuðverkur, að þurfa að pissa

Hugsanir og tilfinningar

Eru ekki orsakir hegðunar, heldur hegðun í sjálfu sér sem er vert að skoða og finna orsökina af.

Erfitt að meta þessa þætti þar sem það þarf sérstaka þjálfun til að fylgni sé á milli þeirra og mælinga.

Einkahegðun (private behavior)

Hegðun sem er aðeins aðgengileg einstaklingnum sem framkvæmir hana.

Stundum er hegðun sem verður á undan einkahegðun sýnileg.