Prezydent Polski jest drugim, obok Rady Ministrów, organem władzy wykonawczej. Jest wybierany na pięcioletnią kadencję w wyborach:

• powszechnych,

• równych,

• bezpośrednich,

• odbywających się w tajnym głosowaniu.

Prezydent ma silną legitymację do sprawowania władzy, jednak przysługują mu ograniczone kompetencje.
Przepisy polskiej Konstytucji przewidują model władzy dualistycznej egzekutywnej (podział władzy wykonawczej między dwa, względnie niezależne organy (np. głowa państwa i rząd); alternatywnym rozwiązaniem jest tzw. monizm egzekutywy/egzekutywa zamknięta, w którym rolę premiera przejmuje głowa państwa) i prezydentury arbitrażowej (rozwiązanie ustrojowe polegające na powierzeniu głowie państwa funkcji rozjemcy i mediatora pomiędzy pozostałymi instytucjami w tym ustroju, roli osoby, która wspiera pozostałe władze w sytuacjach kryzysowych). Oznacza to, że władza wykonawcza w RP podzielona jest między Prezydenta RP i Radę Ministrów. Sprawowanie władzy spoczywa w rękach rządu (art. 146 Konstytucji RP), a rola głowy państwa polega przede wszystkim na stabilizowaniu systemu rządów, czuwaniu nad harmonijnym zarządzaniem państwem i pomocy w znajdowaniu rozwiązań w sytuacjach kryzysowych.

[źródła: https://zpe.gov.pl/a/przeczytaj/Dxr7a4K9H https://zpe.gov.pl/a/przeczytaj/DlZSbX5hA 02.10.2022]

Kadencja Prezydenta RP

Prezydent może sprawować swoją funkcję przez 5 lat, a Konstytucja przewiduje możliwość tylko jednej reelekcji. Ma to zapewnić stabilność dla polityki państwa, a z drugiej strony rozwiązanie to ma eliminować zagrożenie dla demokracji, wynikające ze zbyt długiego sprawowanie najwyższej godności w Rzeczypospolitej.

Konstytucja RP przewiduje, że wypadku, gdy Prezydent jest przejściowo niezdolny do sprawowania swojego urzędu ze względu na chorobę bądź długotrwały pobyt za granicą, jego obowiązki i wszystkie uprawnienia (oprócz prawa do skrócenia kadencji parlamentu) przejmuje Marszałek Sejmu RP.

Marszałek pierwszej izby przejmuje również obowiązki prezydenckie, gdy urząd zostaje opróżniony. Taka sytuacja ma miejsce kiedy:

• głowa państwa umiera

• głowa państwa zrzeka się stanowiska

• Sąd Najwyższy stwierdza nieważność wyboru Prezydenta

• Zgromadzenie Narodowe uznaje, że głowa państwa jest trwale niezdolna do wykonywania swoich obowiązków ze względu na stan zdrowia

• Prezydent RP zostaje usunięty z urzędu wskutek orzeczenia Trybunału Stanu

Uprawnienia Prezydenta

• W zakresie polityki zagranicznej

  • reprezentowanie państwa za granicą

  • ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych

  • mianowanie i odwoływanie ambasadorów oraz innych przedstawicieli Polski

  • przyjmowanie listów uwierzytelniających od dyplomatów innych państw

• W zakresie bezpieczeństwa państwa

  • sprawowanie zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi (w czasie pokoju za pośrednictwem ministra obrony narodowej)

  • mianowanie (na wniosek premiera) Szefa Sztabu Generalnego i dowódców poszczególnych sił zbrojnych

  • zarzadzanie mobilizacji i decydowanie o użyciu sił zbrojnych do ochrony kraju (na wniosek premiera, w razie bezpośredniego zagrożenia)

  • wprowadzenie stanu wojennego i stanu wyjątkowego na wniosek rządu

  • zwoływanie Rady Bezpieczeństwa Narodowego oraz powoływanie i odwoływania jej członków

• W relacjach z rządem

  • udział w procedurze tworzenia Rady Ministrów (powoływanie premiera i na jego wniosek - członków rządu)

  • dokonywanie zmian w składzie rządu (na wniosek premiera), przyjmowanie jego dymisji

  • zwoływanie Rady Gabinetowej (tworzą ją członkowie rządu, którzy obradują pod przewodnictwem Prezydenta)

  • występowanie do Sejmu RP z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów

• Wobec parlamentu

  • zarządzanie wyborów do parlamentu oraz za zgodą Senatu - referendum ogólnokrajowego

  • zwoływanie pierwszego posiedzenia obu izb parlamentu

  • skracanie kadencji parlamentu

  • inicjatywa ustawodawcza, podpisywanie ustaw

  • prawo do wetowania uchwalonych ustaw (Sejm może odrzucić weto większością co najmniej 3/5 głosów)

  • zwracanie się z orędziem do Sejmu, Senatu i Zgromadzenia Narodowego

  • zwracanie się do Trybunału konstytucyjnego o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją RP

• Wobec władzy sądowniczej

  • powoływanie sędziów (na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa)

  • określanie organizacji Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego

  • powoływanie:

    • prezesów Sądu Najwyższego

    • Prezesa i wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego

    • Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego

Odpowiedzialność Prezydenta RP

Głowa państwa ponosi odpowiedzialność przed Trybunałem Konstytucyjnym za naruszenia Konstytucji RP lub ustawy albo za popełnienie przestępstwa. Na Prezydencie nie ciąży odpowiedzialność polityczna przed parlamentem - oznacza to, że większość parlamentarna nie może odwołać go ze stanowiska. Dlatego też większość aktów urzędowych Prezydenta RP wymaga kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów - premier może wtedy być pociągnięty do odpowiedzialności politycznej.

Prerogatywy Prezydenta RP

Zgodnie z art. 144 konstytucji Prezydent RP, korzystając ze swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji, wydaje akty urzędowe. Akty urzędowe Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej wymagają dla swojej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów, który przez podpisanie aktu ponosi odpowiedzialność przed sejmem.

Są jednak obszary działania Prezydenta RP nie wymagające kontrasygnaty (dodatkowe podpisanie aktu prawnego przez drugą osobę). Mówimy wówczas o prerogatywach (przywilej, uprawnienie wynikające z zajmowanego stanowiska). Prezydenta RP. Może on wówczas całkowicie samodzielnie podejmować decyzje.

Dotyczy to następujących kwestii:

• zarządzania wyborów do sejmu i senatu,

• zwoływania pierwszego posiedzenia nowo wybranych sejmu i senatu,

• skracania kadencji sejmu w przypadkach określonych w konstytucji,

• inicjatywy ustawodawczej,

• zarządzania referendum ogólnokrajowego,

• podpisywania albo odmowy podpisania ustawy,

• zarządzania ogłoszenia ustawy oraz umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej,

• zwracania się z orędziem do sejmu, do senatu lub do Zgromadzenia Narodowego,

• wniosku do Trybunału Konstytucyjnego,

• wniosku o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli,

• desygnowania i powoływania Prezesa Rady Ministrów,

• przyjmowania dymisji Rady Ministrów i powierzania jej tymczasowego pełnienia obowiązków,

• wniosku do sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów,

• odwoływania ministra, któremu sejm wyraził wotum nieufności,

• zwoływania Rady Gabinetowej,

• nadawania orderów i odznaczeń,

• powoływania sędziów,

• stosowania prawa łaski,

• nadawania obywatelstwa polskiego i wyrażania zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego,

• powoływania Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego,

• powoływania Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego,

• powoływania Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego,

• powoływania prezesów Sądu Najwyższego oraz wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego,

• wniosku do sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego,

• powoływania członków Rady Polityki Pieniężnej,

• powoływania i odwoływania członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego,

• powoływania członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

• nadawania statutu Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej oraz powoływania i odwoływania Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej,

• wydawania zarządzeń na zasadach określonych w art. 93 Konstytucji RP,

• zrzeczenia się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej.

[ źródło: https://zpe.gov.pl/a/przeczytaj/DlZSbX5hA 02.10.2022]