GESCHIEDENIS_begrippen

verlichting

cultuurstroming in 18e E - rationalisme en gezond verstand - oorzaak: wetenschappelijke revolutie - vrijheid en gelijkheid - afschaffing standensamenleving in Franse revolutie

cijnskiesrecht

verkiezingssysteem - belastingbetalers hebben stemrecht

constitutie / grondwet

document - opgesteld en goedgekeurd door volksvertegenwoordigers - rechten / plichten van burgers, vertegenwoordigers en staatshoofden

constitutioneel parlementarisme

- bestuurlijk regime: besturing op basis van grondwet - vertegenwoordigers in parlement

constitutionele vorst

vorst regerend volgens grondwet

democratie

politiek regime - alle burgers nemen deel aan politiek

economisch liberalisme

economisch regime in 19e E tot WOII - vrije markt: vraag en aanbod - rol staat beperkt

Franse revolutie

revolutie in 1789 tot 1799 - bewind van Napoleon (1799-1815) - afrekening verouderde structuren door revolutionairen --> afschaffing van vorstelijk absolutisme --> verovering van groot deel Europa --> verspreiding verlichtingsideeën <--> kloof tussen arm en rijk

liberale vrijheden

vrijheid van godsdienst, meningsuiting, drukpers,...

natuurrecht

onvervreemdbaar recht verworven door geboorte = mensenrechten

oligarchie

politiek regime - beperkte groep deelnemen aan politiek

rationalisme

leer: enkel verstand = ware kennis

rechtsgelijkheid

gelijkheid door onvervreemdbare rechten - onafhankelijk stand - niet afneembaar

rechtsstaat

staat - rechtsgelijkheid - rechtszekerheid - scheiding van de machten - volkssoevereiniteit

rechtszekerheid

zekerheid van onverveemdbare rechten

republiek

staatsvorm - verkozen burger staatshoofd

scheiding der staatsmachten

3 staatsmachten bij verschillende personen - wetgevende - uitvoerende - rechterlijke --> rechtszekerheid

soevereiniteit

hoogste macht binnen staat

staatsmachten

- wetgevende: wetten opstellen en goedkeuren - uitvoerende: regels omzetten in concrete bestuursdaden - rechterlijke: nakijken van naleving wetten + overtreders bestraffen

volkssoevereiniteit

- erkend gezag: macht door inwilliging van burgers - taak gezag: onvervreemdbare rechten waarborgen <--> gezag ontslaan door volk

idealen van mannen uit rijke burgerij

abolitionisme

benaming voor internationale beweging: afschaffinf slavernij

algemeen enkelvoud stemrecht

verkiezingssysteem in België - na WOI: mannen - na WOII: vrouwen en mannen - alle meerderjarige burgers 1 stem - objectief: leeftijd en nationaliteit

antisemitisme

jodenhaat / racisme tegen joden

arische ras

- ''volk" voor Hitler = ras <--> bevolking - Ariër = gezonde Germaan

autocraat

alleenheerser met 3 staatsmachten

autocratie

politiek regime - 1 persoon neemt deel aan politiek

BLM

- activisten tegen racisme in 2012 opgericht - zwarte vuist uit jaren 60: symbool verzet

bureaucratie

toestand - alles volgens regels, papieren en formulieren

centralisatie

samenbrengen van macht in 1 persoon of instelling

christendemocratie

ideologie in 19e E - gebaseerd op encycliek (= brief paus) Rerum Novarum (1891) - afzetting tegen conservatieven door christen-democraten - opkomen voor gewone man - politieke landschap: centrumpositie tussen socialisme en liberalisme

collectivisatie

in USSR jaren 30 onder Stalin - communistische landbouw - onteigening boeren --> werken op kolchozen of sovchozen - gemeenschappelijke productiemiddelen

communisme

ideologie in 19e E - gebaseerd op Communistische Manifest door Karl Marx - via revolutie gemeenschappelijke productiemiddelen --> lot arbeiders en boerne verbeteren - communist = vrijzinnig

corporatisme

visie op maatschappij - corporatie: belangrijkste socio-economische pijler - klassentegenstellingen afgewezen

corporatie

vereniging in 19e E - werkgever en werknemer zijn lid - nadeel: patroon macht over arbeiders

coöperatieve

geheel van samenwerkende verenigingen in 19e E - werkgever is geen lid - voorloper latere vakbonden

derde rijk

Duitsland onder het bewind van Hitler (1933-1945)

darwinisme

evolutietheorie - natuur selecteert onbewust geschikte individuen om te overleven in lokale condities - mens ontwikkeld uit primitieve soorten

emancipatie

toekennen van gelijke rechten = ontvoogding

Europese democratie crisis

links totalitair regime - vanaf 1917: USSR olv Lenin - vanaf 1924: USSR olv Stalin rechts totalitair regime - vanaf 1922: Italië olv Mussolini (Duce) - vanaf 1933: duitsland olv Hitler (rijkskanselier)

fascisme

politiek systeem - berustend op ultrarationalistische, onverdraagzame anticommunistische totalitaire beginselen - Italië: fascisme - Duitsland: nationaal-socialisme

feminisme

streven naar gelijkheid voor vrouwen en mannen

gender

sociale, culturele en psychologische invulling van man of vrouw

genocide

daden om deel of hele nationale, etnische, rationale of religieuze groep te vernietigen - begrip ontstaan na WOII

gemengde economie

= begeleide vrije markteconomie in 20-21e E - staat begeleid economie - doel: uitbuiting of crisis voorkomen --> gereguleerde markt

goelag

systeem van gevangenissen en werkkampen in Sovjet-Unie door Stalin

ideologie

geheel van overuitgingen / ideeën om samenleving beter / anders te functioneren

interbellum

periode tussen 2 wereldoorlogen

judeocide

= holocaust vernietiging joden in interbellum

kapitalisme

economisch regime - productiemiddelen privé - vrije markt - zoveel mogelijk winst zonder staatstussenkomst

oorlogskapitalisme

kapitalisme in tijdens kolonisaties van niet Europese gebieden - inzet van soldaten in koloniale gebieden - oorsprong: onteigening en geweld

industrieel kapitalisme

kapitalisme in 19e E - oprichting van katoenfabrieken

Keynes John Maynard

economist tijdens interbellum - theorie: volledige tewerkstelling inmenging van staat nodig - grote investeringen doen en belastingen verlagen door staat - geestelijke vader van gemengde economie

Keynesiaanse revolutie

revolutie in 1935-1940 - landen grijpen in hun economie in --> gereguleerde markten

klassenmaatschappij

maatschappij onderverdeeld in klassen waarbij sociale mobiliteit <--> standenmaatschappij

klassenstrijd

stelling Karl Marx - aaneenschakeling van verschillende klassenstrijden

klassenvijanden

vijanden communistische revolutie

kolonie

veroverd gebied dat uitgebuit wordt door Europees land

kolonisatie

uitoefenen gezag door staat over buitenlands gebied op alle domeinen - doel: uitbuiting voor eigen doel

kostwinnersmoddel

- man: gezinsinkomen - vrouw: huismoeder - ideaal bij burgerij 19-20e E

Lenin

overtuigde Russische marxist die Rusland na oktoberrevolutie omvormde naar communistische staat

liberalisme

ideologie in 19e E - gebaseerd op ideeën verlichting - liberale vrijheden (grondwet) - constitutioneel parlementarisme en oligarchie - scheiding kerk en staat - economisch liberalisme

Karl Marx

grondlegger marxisme in 19e E

Marxisme

theorie Karl Marx - basis ontwikkeling van communistische en socialistische ideologie

modern imperialisme

streven naar machtsuitbreiding van een staat - kolonies opdringing eigen politieke, culturele en economische politiek --> groot imperium

multinationale staat

staat met meerdere volkeren met uiteenlopende culturen

mutualiteit

= ziekenfonds verzekering voor medische kosten

natiestaat

staat waarin 1 volk leeft

nazisme

ideeëngoed van Hitler

nationaliseren

onderneming, transportmiddelen, gronden...: eigendom staat

politiek landschap

theoretische weergave van posities ideolgieën (flexibel) - links: progressief / vooruitstrevend: gelijkheid en staatstussenkomst - rechts: conservatief / behoudsgezind: ongelijkheid en weinig tussenkomst

populisme

manier van politiek drijven - centrale tegenstelling: volk (populist) en elite - links en rechts populisten - geen ideologie - polarisatie

productiemiddelen

nodige middelen om te produceren: kapitaal, fabrieken,...

proletariaat

arbeiders in armoedige omstandigheden leven en overgeleverd zijn aan willekeur werkgever

propaganda

(misleidende) informatie - doel: aanhangers winnen - politieke doelen verwezenlijke

racisme

discrimineren op grond van raskenmerken

Rerum Novarum

probleemoplossing van paus voor uitbuiting arbeiders - armoedige omstandigheden vereisen structurele veranderingen

slavernij

gedwongen arbeid waarbij werker = lijfelijk eigendom van meester

sociaal darwinisme

groep in 19-20e E - darwinisme toepassen op sociale, politieke en econpomische processen - doel: verklaring of promoting van bepaalde ideologieën - rechtvaardiging koloniale uitbuiting, racisme en eugenetica

sociale strijd

strijd - doel: meer rechten verkrijgen die materiële leven van individu in samenleving garanderen en verbeteren

socialisten

= sociaaldemocraten ideologie - gebaseerd op communistisch manifest Karl Marx - doel: emancipatie van arbeiders via wetgevend parlementair werk - staatstussenkomst - AES - socialisten = vrijzinnig

sovjet

Russische woord voor raad