Maatschappijleer Toets 1

Je kunt het verschil uitleggen tussen een persoonlijk en een maatschappelijk probleem

persoonlijk: individueel maatschappelijk: niet direct op te lossen raken veel mensen in de samenleving gevolgen voor grote groepen gemeenschappelijke aanpak (overheid)

Je kunt de kenmerken van een maatschappelijk probleem/vraagstuk benoemen en herkennen

1. het heeft gevolgen voor grote groepen in de samenleving 2. mensen hebben tegengestelde belangen en visies 3. er is een gemeenschappelijke aanpak nodig, waarbij de overheid vaak een rol speelt

Je kunt voorbeelden van maatschappelijke problemen noemen en onderbouwen

Armoede, onzeker werk, werkloosheid, criminaliteit. het heeft gevolgen voor grote groepen in de samenleving tegenovergestelde belangen en visies - bv arme/rijke mensen gemeenschappelijke aanpak - bv belasting betalen, uitkeringen

Je kunt uitleggen wat de rechtsstaat is

een staat waarin burgers door grondrechten worden beschermd tegen machtsmisbruik en willekeur van de overheid

Je kunt uitleggen dat de oorsprong van de rechtsstaat ligt bij het sociaal contract.

sociaal contract = tot afspraken komen om in natuurlijke vrijheid en gelijkheid te kunnen leven 1776 - Amerika - onafhankelijkheidsverklaring nieuwe samenleving gebaseerd op de vrijheid en gelijkheid van mensen

Je kunt de drie voorwaarden (grondbeginselen) voor een rechtsstaat benoemen en herkennen

1. de grondrechten zijn vastgelegd in de grondwet 2. er is sprake van een trias politica 3. er geldt het legaliteitsbeginsel

Je kunt het verschil tussen klassieke en sociale grondrechten uitleggen en voorbeelden daarvan noemen

klassiek: vrijheid en gelijkheid geven je vrijheid ten opzichte van de overheid - gelijke behandeling (geen discriminatie) - persoonlijke vrijheid (vrijheid van meningsuiting) - politieke vrijheid (vrijheid van betoging, protesteren) sociaal: de overheid moet zich inspannen om deze rechten voor iedereen te verzorgen - onderwijs, werkgelegenheid - AOW, zorg

Je kunt uitleggen wat de trias politica betekent + je kunt benoemen wie bij welke macht hoort en welke taak zij vervullen

machtenscheiding van wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht W = 1e en 2e kamer, kabinet U = politie, leger, OM R = rechters (deze zijn onafhankelijk en onpartijdig)

Je kunt uitleggen wat het legaliteitsbeginsel is en voorbeelden geven waarin dit beginsel is te herkennen

er zijn wettelijke grenzen voor wat de overheid binnen de bevoegdheden mag doen - strafbaarheid - strafmaat

Je kunt uitleggen hoe het recht in een samenleving ontstaat en wat het nut ervan is. Je kan daarbij het verschil en het verband uitleggen tussen gedragsregels en rechtsnormen.

het recht = het geheel van in wetten vastgelegde regels elk land heeft eigen regels, deze zorgen voor orde in dat land rechtsnormen = gedragsregels die door de overheid wettelijk zijn vastgelegd de rechtsnormen sluiten aan bij de normen en waarden van een land

Je kunt het verschil uitleggen tussen het publiekrecht en het privaatrecht

publiekrecht = het recht tussen burgers en de overheid - strafrecht (welk gedrag is strafbaar) privaatrecht = burgerlijk recht, het recht tussen burgers onderling

Je kunt uitleggen wat rechtvaardigheid betekent

de opvattingen die wij als burgers hebben over goed en kwaad

Je kunt uitleggen dat het recht plaats- en tijdsgebonden is en daarvan een voorbeeld geven

het recht kan worden veranderd de rechtsnormen sluiten aan bij de normen en waarden van een land de normen en waarden veranderen per tijd en plaats - eerst was iemands computer hacken nog niet strafbaar omdat deze vrij nieuw was en het dus nog niet wettelijk was vastgelegd dat het strafbaar is, met de tijd is dit veranderd en nu is het wel strafbaar

Je kunt uitleggen hoe het legaliteitsbeginsel in het strafrecht is terug te zien

Legaliteitsbeginsel = er zijn wettelijke grenzen voor wat de overheid binnen de bevoegdheden mag doen Strafbaarheidsbeginsel Strafbepaling Ne bis in idem-regel (niet meer dan 1x vervolgd worden voor hetzelfde) Maximumstraf / Strafmaat Verjaringstermijn (geldt niet voor moord, verkrachting, etc)

Je kunt verschillen tussen overtredingen en misdrijven benoemen en voorbeelden van beiden noemen

Misdrijven = ernstige strafbare feiten - moord, doodslag, mishandeling, rijden onder invloed Overtredingen = minder ernstige strafbare feiten - veroorzaken van overlast, vandalisme, door rood rijden

Je kunt de verschillende fasen van het strafproces herkennen en benoemen

1. de opsporing 2. de aanhouding 3. de vervolging door het OM 4. de berechting door één of meer rechters 5. eventueel hoger beroep en cassatie 6. de uitvoering van de opgelegde straf

Je kunt de rol van de politie en het Openbaar Ministerie binnen het strafproces benoemen en herkennen

opsporing, aanhouding, vervolging door OM

Je kunt het dilemma van de rechtsstaat uitleggen. Je kunt daarbij het verband leggen met de verschillende opsporingsbevoegdheden van de politie

dwangmiddelen als het de grondrechten van mensen aantast, heeft de politie toestemming nodig van de officier van justitie of de rechter-commissaris - binnengaan van een woning - afluisteren van telefoongesprekken (privacy) - verdachte langer dan 9 uur vasthouden kiezen voor het vangen van een misdadiger of het houden aan de grondrechten

Je kunt de verschillende theorieën die crimineel gedrag verklaren benoemen en herkennen

omgeving o Aangeleerd-gedragtheorie o Bindingstheorie (relaties vormen een rem op criminele neigingen) o Zelfcontroletheorie aangeboren o Sociobiologische theorie (combinatie van genetische, erfelijke en omgevingsfactoren) keuze o Anomietheorie (kan levensdoelen neit op een legale manier bereiken) o Rationele-keuzetheorie (afweging tussen voor- en nadelen)

Je kunt vertellen hoe een rechtszaak (zitting) verloopt en wat er behandeld wordt. Je kunt de verschillende stappen ook herkennen

Stap 1: de opening - de rechter controleert de persoonsgegevens van de verdachte en noemt zijn rechten Stap 2: de aanklacht - de officier van justitie leest het strafbare feit voor waar de verdachte van beschuldigd wordt Stap 3: het onderzoek - de rechter ondervraagt de verdachte - de advocaat en officier van justitie mogen getuigen en deskundigen ondervragen Stap 4: het requisitoir - de officier van justitie probeert aan te tonen dat de verdachte schuldig is en vraagt de rechter om een bepaalde straf: de strafeis Stap 5: het pleidooi - de advocaat verdedigt de verdachte Stap 6: het laatste woord -de verdachte mag nog iets zeggen - bv. excuses, schuld./onschuld, etc Stap 7: het vonnis - de rechter legt uit dat hij bewezen acht dat de verdachte het strafbare feit heeft gepleegd en welke straf hij eventueel oplegt

Je kunt uitleggen waarom de meeste zittingen openbaar zijn

openbaar: om te controleren dat het wel rechtvaardig gebeurt bij minderjarigen of staatsgeheimen is het niet openbaar

Je kunt de volgorde van de rechters benoemen, herkennen en uitleggen wat de verschillende rechters doen in het proces van de verdachte

het OM brengt de zaak bij de rechter overtredingen: politierechter misdrijven: meervoudige kamer niet eens met het vonnis: gerechtshof (hoger beroep) hierna nog 1 mogelijkheid: Hoge Raad (in cassatie) kijkt of tijdens het proces wel aan de grondrechten is gehouden kijkt van een andere kant

Je kunt de verschillende strafuitsluitingsgronden benoemen en herkennen

rechtvaardigheidsgronden (omstandigheden) - noodweer = zelfverdediging - overmacht = afweging tussen 2 plichten - ambtelijk bevel schulduitsluitingsgronden (niet eigen schuld) - ontoerekeningsvatbaarheid = gebrekkige ontwikkeling of een stoornis - noodweerexces = zelfverdediging maar harder dan noodzakelijk door emotie - psychische overmacht = zware psychische druk van buitenaf - afwezigheid van alle schuld (avas)

Je kunt de verschillende soorten straffen, bijkomende straffen en strafrechtelijke maatregelen onderscheiden en herkennen

vrijheidsstraf - gevangenisstraf geldboete taakstraffen (bij jongeren: werkstraf of gedragstraining) bijkomende straf (bv. intrekking van rijbewijs) strafrechtelijke maatregelen (bv. schadevergoeding, tbs) voorwaardelijke straf

Je kunt de verschillende doelen van straf benoemen en herkennen

wraak en vergelding afschrikking voorkomen van eigenrichting resocialisatie beveiliging van de samenleving